Ku shkojnë dozat e vaksinave dhe kush i merr ato? Algoritmi vendos.

Organizatat shëndetësore dhe spitalet po përdorin formula të ndryshme për të shpërndarë dozat e vaksinës së Covid-19, duke përkeqësuar pabarazitë në përdorimin e tyre.

Të ballafaquar me detyrën shqetësuese të përcaktimit të një furnizimi të kufizuar të vaksinave të koronavirusit, zyrtarët e administratës Trump dolën me një formulë në dukje të thjeshtë vitin e kaluar për të drejtuar shpërndarjen e dozave.

Së pari, administratorët federalë do të ekzekutonin një algoritëm të automatizuar për të ndarë dozat e vaksinave në të gjithë vendin, bazuar në madhësinë e popullsisë së rritur të secilit shtet. Më pas, çdo shtet do të vendoste se si do t’i shpërndante ato në spitalet lokale, shtëpitë e të moshuarve dhe klinikat.

Por në vend që të përmirësohej shpërndarja e vaksinave, thonë ekspertët e shëndetit publik, algoritmi ka rritur barrën për shumë shtete, duke kërkuar që ata të hartojnë plane të shumta të shpërndarjes javore të Pfizer dhe Moderna, edhe nëse dërgesat e ndryshme janë të destinuara për të njëjtat klinika dhe spitale.

“Mënyra se si është vendosur është kaq e pavolitshme,”- thotë Dr. Michelle Fiscus, drejtoresha mjekësore e Programit të Sëmundjeve të Vaksinave të Parandalueshme dhe Imunizimit të Departamentit të Shëndetësisë në Tenesi. Ekipi i saj fillimisht filloi të planifikonte shpërndarjet e vaksinave me një hartë të madhe letre të shtetit, thotë ajo, e mbuluar me shënime ngjitëse rozë dhe të verdha. “Nëse këto ndarje artificiale do të hiqeshin,” thotë ajo, “kjo do të na ndihmonte jashtëzakonisht.”

Formula federale e shpërndarjes së vaksinave ndodhet midis dhjetëra algoritmeve të tjera, disa sisteme të automatizuara dhe të tjerë lista të thjeshta të prioritizimit; të cilat përdoren nga organizatat shëndetësore qeveritare dhe sistemet spitalore në të gjithë Shtetet e Bashkuara për të ndihmuar në përcaktimin se ku do të dërgohen vaksinat dhe kush mund t’i marrë ato.

Algoritmet kanë për qëllim të shpejtojnë të marrjen e dozes së vaksinave nga bimët farmaceutike në krahët e njerëzve. Formulat përgjithësisht ndjekin udhëzimet nga Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve duke rekomanduar që punonjësve të vijës së parë të kujdesit shëndetësor, banorëve të shtëpive të të moshuarve, të moshuarve dhe atyre me rreziqe të mëdha shëndetësore t’u jepet përparësi për marrjen e vaksinave.

Megjithatë, agjensitë federale, shtetet, departamentet lokale të shëndetit dhe qendrat mjekësore kanë zhvilluar secila formula të ndryshme të shpërndarjes, bazuar në një sërë vlerësimesh etike dhe politike. Rezultati: Amerikanët po përjetojnë pabarazi të mëdha në mundësinë për të përdorur vaksinat.

Oregon, për shembull, u ka dhënë përparësi mësuesve më tepër se të moshuarve, një mënyre e cila mund të ndihmojë shkollat ​​dhe bizneset të rihapen. New Jersey ka vendosur duhanpirësit përpara edukatorëve, duke shpëtuar kështu jetë njerëzish.

Disa formula të prioritizimit gjithashtu bien ndesh me njëra-tjetrën ose imponojnë rregulla të tilla përshkruese që pengojnë imunizimet, thonë ekspertët e shëndetit publik. Megjithatë, shumë amerikanë mund të mos jenë në dijeni të algoritmeve që ndikojnë në aksesin e tyre në marrjen e vaksinave.

Ellen P. Goodman, një profesoreshë në Shkollën e Drejtësisë Rutgers që studion se si qeveritë përdorin sisteme të automatizuara të vendimmarrjes, thotë se algoritmet ishin të nevojshëm për të shpërndarë në mënyrë efikase vaksinat. Por agjensitë publike dhe qendrat shëndetësore duhet të jenë transparente në lidhje me formulat e përparësisë, shtoi ajo.

“Ne duam të dimë se kush po i përdor ata, çfarë po përpiqen të bëjnë, kush zotëron pronësinë e algoritmeve, nëse ata janë të kontrolluar,”- thotë ajo.

Formulat e prioritizimit të marrjes së vaksinës përafërsisht ndahen në tre nivele: federale, shtetërore dhe lokale. Në nivelin e lartë, Operacioni Warp Speed, një përpjekje federale multi-agjensi, e krijuar nga administrata Trump, ka menaxhuar shpërndarjen e vaksinave në mbarë vendin përmes Tiberius, një portal në internet i zhvilluar nga Palantir, gjigandi i minierave të të dhënave. Administrata e Biden, e cila ka nxjerrë jashtë loje emrin e programit, ka marrë përsipër punen dhe po vazhdon përpjekjet.

Për të ndarë dozat, administratorët federalë përdorin një algoritëm të thjeshtë. Ai ndan automatikisht sasinë totale të vaksinave të disponueshme çdo javë midis 50 shteteve, si dhe territoreve të SHBA dhe disa qyteteve të mëdha si New York, bazuar në numrin e njerëzve mbi 18 vjeç në secilin vend.

Megjithatë, disa zyrtarë dhe studiues të shëndetësisë, e përshkruan algoritmin Tiberius si një kuti të zezë.

“Pse nuk mund t’i bëjnë publike metodat që përdorin për të bërë këto vlerësime?”- thotë Dr. Rebecca Weintraub, një profesor asistente e mjekësisë në Shkollën Mjekësore të Harvardit, e cili ishte një bashkëautore i një studimi të fundit mbi planet e vaksinimit shtetëror. “Pse shtetet marrin një numër tjetër të dozave nga sa prisnin në javë?”

Shtetet filluan paralajmërimin për të metat e Tiberius vjeshtën e kaluar. Në planet e përkohshme të vaksinave të paraqitura në C.D.C., disa administratorë të shëndetit shtetëror u ankuan se platforma dukej tepër e rëndë dhe se ndarjet e algoritmit nga java në javë do ta bënin të vështirë planifikimin e fushatave shumëvjeçare të vaksinimit.

Një pengesë tjetër e mundshme: Algoritmi Tiberius llogarit ndarjet e vaksinave shtetërore bazuar në të dhënat nga Anketa e Komunitetit Amerikan, një sondazh shtëpiak nga Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara që mund të nënvlerësojë popullata të caktuara, si emigrantë pa dokumente ose komunitete fisnore, për sa i përket rrezikut ndaj virusit.

Megjithëse ekspertët e demografisë thanë se të dhënat e sondazhit ishin burimi më i mirë i disponueshëm, ata paralajmëruan se mund të kishte kufij të lartë gabimesh në nivelet më të vogla të traktit të regjistrimit. Kjo mund të çojë në probleme në shtetet që përdorin Tiberius për shpërndarjen e vaksinave lokale.

Tashmë, zyrtarët e shëndetit publik në Oklahoma kanë zbuluar se një formulë federale për ndarjen e vaksinave mbivlerësoi numrin e dozave që do të duheshin në shtëpitë e të moshuarve dhe ua kishin shpërndarë dozat njerëzve 65 vjeç ose më të vjetër që nuk jetojnë në institucione të kujdesit afatgjatë. Shtete si Uashingtoni kanë krijuar sistemet e tyre të shpërndarjes, duke përdorur të dhëna federale dhe locale, për të planifikuar shpërndarjen e vaksinave për dërgesat javore të dozave.

Disa shtete gjithashtu thonë se ata kanë marrë më pak doza sesa algoritmi Tiberius i ndau atyre ose se sistemi federal anuloi porositë e tyre të vaksinës pa i njoftuar ata.

Në një deklaratë me email, operacioni i vaksinës koronavirus i Departamentit të Shëndetit dhe Shërbimeve Njerëzore tha se të dhënat e sondazhit të regjistrimit siguruan një bazë fillestare për përpjekjen dhe se zyrtarët po punonin për t’u siguruar që komunitetet fisnore të kishin të drejta të barabarta në marrjen e dozave të virusit. Në deklaratë u shtua se 99.9% e porosive shtetërore të vaksinave ishin dorëzuar sipas orarit dhe se agjencia po punonte me shtetet për të përmirësuar punën e tyre dhe për të shtuar veçori të reja në sistem.

Administrata e Biden planifikon që së shpejti të fillojë dërgimin e dozave drejtpërdrejt në mijëra farmaci me pakicë, një përpjekje që nuk do të sjellë shkurtime në dozat e vaksinave që shtetet shpërndajnë përmes Tiberius.

Pasi algoritmi Tiberius ka bërë punën e tij, departamentet e shëndetit shtetëror përdorin akseset e tyre për të shpërndarë dozat e vaksinë midis ofruesve të autorizuar të vaksinimit dhe të vendosin se kush është i kualifikuar për t’i marrë ato.

Florida dhe Alaska, për shembull, u kanë dhënë përparësi banorëve 65 vjeç e më shumë. Massachusetts filloi të lejonte banorët 75 vjeç dhe më të vjetër për të marrë dozat në fillim të shkurtit. Oregon do u dërgojë dozat njerëzve 80 vjeç dhe më shumë këtë javë.

Disa administratorë shëndetësorë po përpiqen të korrigjojnë pabarazitë. Shtete si Tenesi kanë zhvilluar algoritme për përparësitë e marrjes së vaksinave bazuar në një bazë të dhënash C.D.C. e quajtur Indeksi i Vulnerabilitetit Social. Ai përdor variabla si varfëria dhe njerëz të strehuar për të identifikuar zonat që mund të pësojnë dëmin më të madh nga katastrofat si tornadot ose shpërthimet e sëmundjeve.

Si rezultat, Tenesi ka dërguar doza shtesë të vaksinave, përtej standardit të tij të bazuar në popullsinë e rritur, në 35 nga 90 qarqet e saj më të goditura nga virusi. Midis tyre është Haywood, një qark, popullsia e të cilit është rreth 51% afrikano-amerikane dhe ku shkalla e vdekshmërisë nga koronavirusi është më shumë se dyfishi i mesatares së shtetit.

“Ne duam të japim më shumë vaksina në atë qark për të qenë në gjendje të vaksinojmë popullsinë më shpejt sepse njerëzit e tyre po vdesin,”- thotë Dr. Fiscus, zyrtari shëndetësor që udhëheq programin e vaksinimit të Tennessee.

Administratorët e shëndetit publik në Alaska thanë se po ndërmerrnin një drejtësi të ngjashme në lidhje me barazinë ndaj shpërndarjes së vaksinave, vetëm duke përdorur fletëllogaritëse për të parë rreziqet dhe nevojat e komunitetit njëra pas tjetrës.

“Ne jemi duke u siguruar që do t’i identifikojmë këta palë të interesuara dhe do të komunikojmë me ata që kanë përparësi, por mund të mos e dinë akoma këtë,”- thotë Tessa Walker Linderman, një bashkë-drejtuese e Task Forcës së Alaskës për Vaksinat Covid.

Sapo shtetet të kenë përcaktuar shpërndarësit e vaksinave, qendrat mjekësore do të përdorin formulat e tyre për të vendosur se cilët punonjës të kujdesit shëndetësor dhe pacientë mund t’i marrin ato. Proçesi mund të jetë tensionues. Në dhjetor, administratorët në Qendrën Mjekësore Stanford në Palo Alto, Calif., u përpoqën të rregullonin një algoritëm që nuk arriti t’i jepte përparësi mjekëve rezidentë, të cilët po trajtonin pacientë me koronavirus.

Procesi ka qenë më i thjeshtë për Providence Health, një nga sistemet më të mëdha spitalore të vendit.

Në dhjetor, Providenca pyeti më shumë se 200,000 punonjësit e saj dhe kontraktorë në shtatë shtete për rolet e tyre të punës dhe vendndodhjet, duke gjeneruar rezultate të rrezikut ndaj virusit për secilin person. Ata që ishin në grupin me rrezik më të lartë u ftuan më pas të bënin takimet e vaksinimit të parët.

Algoritmi llogaritës ka ndihmuar sistemin spitalor me bazë në Seattle për të vaksinuar plotësisht 75,000 punëtorë, duke filluar nga ata me rrezik më të lartë tek ata me rrezik më të ulët, përfshirë disa administratorë.

“Qëllimi është të marrësh sa më shumë doza në krahë,”- thotë B.J. Moore, zyrtari kryesor i informacionit i Providencës i cili bashkëpunoi në lidhje me algoritmin me ekspertët klinikë të sistemit shëndetësor.

Tani sistemi spitalor po përdor një qasje të ngjashme për të analizuar dhjetëra mijëra të dhëna të pacientëve, për të shkallëzuar rreziqet e tyre ndaj virusit dhe për të njoftuar ata që kanë të drejtë të marrin vaksinën sipas rregullave shtetërore. Providenca nuk pranoi t’u përgjigjej pyetjeve nëse sistemi i spitalit kishte njoftuar pacientët që të dhënat e tyre ishin duke u përdorur për qëllime të shëndetit publik.